Ihesaldia: Ezkabako martxa iluna

2025/06/10


ITURRAMA. 1938ko maiatzaren 22an, Gerra Zibilaren erdian, 795 pertsonak ihes egin zuten San Kristobal gotorlekutik (Ezkaba), mendi gaineko espetxe militar frankistatik. Laurogeita zazpi urte geroago, Iturrama Institutuko ikasleek bide hori bera egin zuten, iparraldeko hilerritik gotorlekuraino, goseari, beldurrari eta balei aurre eginez askatasuna berreskuratzen saiatu zirenei egindako omenaldi gisa.

Martxa hura ez zen ibilbide fisiko hutsa izan. Bizi izan ez zutenentzat, oroimenezko ekitaldi bat izan zen, zuhaitz, hosto eta harri artean galdutako urratsen oihartzuna entzuteko modu bat. Ibilbidean zehar, mendiak isiltasun esanguratsu bat gordetzen zuela zirudien, iraganeko izugarrikeriak gogoratu eta xuxurlatuko balitu bezala. Batzuek esan zuten zuhaitzek hitz egiten zutela, airea historiaz beteta zegoela, basoak ez zuela ahazten.

Fermin Ezkieta historialariak lagundu zien bidearen zati batean. Azaldu zuenez, egungo ibilbideak, GR 225 izenaz ezagutzen denak, Ipar Euskal Herrira ihesaldiaren data du gogoan. Hiru pertsonek bakarrik lortu zuten askatasuna. Gainerakoa harrapatu edo baldintza ankerretan hil zuten. Horregatik, ihesaldia ez ezik, duintasuna, erresistentzia eta bizitzeko borondatea ere adierazten ditu bide horrek.

Igoera gogorra izan zen. Beroak gorputz eta pentsamenduak pisatzen zituen. Igoeran ez zen ia ahotsik entzuten. Oinatzak, txoriak, adar hautsiren bat. Isiltasun horretan galderak ere bazebiltzan: nola jasan zituzten haiek hotza, gosea, oinazea? Zer sentitzen zuten noraezean ibiltzean, edozein unetan hil zitezkeela jakinda? Gotorlekuko argazkietan geroago ikusi zituzten aurpegietan beldurra zegoen, baina itxaropena ere bai.

Gailurrera iristean, Ane irakaslearekin topo egin zuten, aurreko talde batekin egin baitzuen ibilbidea. Handik gutxira, hilerritik zetorren beste talde bat agurtu zuten, urtero hobi berriak aurkitzen diren lekua. Han bertan, ihes egindako baten bilobetako batek gutun hunkigarri bat irakurri zuen. Gogoratu zuen istorio bakoitzaren atzean izen bat dagoela, familia bat, etendako bizitza bat. Haren hitzek hunkitu egin zituzten denak.

Ez zen ikasleek gai horri buruz hitz egiten entzuten zuten lehen aldia. Aurreko ikasturtean Maravillas Lamberto 1936an eraildako neskatoari buruz irakurri zuten. Bazekiten Iruñeko Gaztetxeak bere izena eraman zuela oroimen biziko keinu gisa. Oraingoan, ordea, sakonago ulertu zuten izendatzeko eta gogoratzeko kemena. Isilarazi zituztenei aurpegia ematekoa.

Ikasle batek gero idatzi zuen: "mendia isilik dago, baina gorde egiten du". Eta hala zirudien. Harrien azpian lo dagoen oroimena norbait errespetuz ibiltzera ausartzen denean bakarrik esnatzen da. Ibilaldi hark ez zien historia bakarrik erakutsi. Bere parte sentitzeko aukera eman zien. Justiziagatik, duintasunagatik eta beren orainagatik ibili ziren, ahanztura ere indarkeria mota bat dela jakinda.

Historia ez delako irakurtzen bakarrik.
Historia ere bidetatik aurrera eginez ikasten ahal delako

Aner Chafeé Rodriguez eta Beñat Izko

 

https://www.youtube.com/watch?v=qng2y7A2RBg&t=139s